«ԶՈՐԱՎԱՐ ՍԵՊՈՒՀ» ՊԱՏՄԱՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ԿԵՆՏՐՈՆԻ ՊԱՇՏՈՆԱԿԱՆ ԿԱՅՔ

Մարդկային կորուստները շարունակել են աճել 2022 թվականի փետրվարի 24-ին Ուկրաինայում պատերազմի մեկնարկից ի վեր: Ավելի քան 10 միլիոն ուկրաինացի (44 միլիոնից) դարձել են ներքին տեղահանվածներ, որոնցից 4 միլիոնը արտերկրում, իսկ 6,5 միլիոնը՝ երկրի ներսում: Բացի Ուկրաինայում հումանիտար ճգնաժամից և Ուկրաինայի հարևան երկրների վրա դրա անմիջական սոցիալ-տնտեսական ազդեցությունից, պատերազմի ազդեցությունը բազմաթիվ ուղիներով տարածվում է համաշխարհային տնտեսության վրա: 

Տնտեսական հեռանկարների վատթարացում. Ուկրաինա

Շարունակվող հակամարտությունն արդեն կործանարար ազդեցություն է թողել Ուկրաինայի տնտեսության վրա և, ամենայն հավանականությամբ, կհանգեցնի խորը անկման՝ արդյունաբերական օբյեկտների ոչնչացման, տնտեսական գործունեության կասեցման, կապիտալի արտահոսքի և բնակչության փախուստի պատճառով: Հիմնական ենթակառուցվածքները, ներառյալ դեպի Ռուսաստանի Դաշնություն երկաթուղային հաղորդակցությունները, ճանապարհային ցանցը և կամուրջները վնասվել կամ ավերվել են: Մասամբ վնասված է նաև էներգետիկ ենթակառուցվածքը, երկրի շատ հատվածներ անջատված են էլեկտրաէներգիայի մատակարարումից։ Ուկրաինայի միջազգային առևտուրը նույնպես մեծ հարված է ստացել: Ուկրաինայից առևտրային նավերը մասամբ արգելափակված են. Գյուղատնտեսական ապրանքների մշակելը և արտահանելը, ներառյալ ցորենը, եգիպտացորենը, գարին և արևածաղկի ձեթը, զգալի անորոշության մեջ են: 2022 թվականի մարտի 25-ի դրությամբ երկիրը լքել է մոտ 4 միլիոն մարդ։ Բացի այդ, ավելի քան 6,5 միլիոն մարդ ներքին տեղահանված է: Հավանականություն կա, որ ներկայիս արտագնա միգրացիայի մեծ մասը կարող է դառնալ մշտական՝ խորացնելով աշխատուժի պակասը և խաթարելով երկարաժամկետ տնտեսական ցուցանիշները: Եթե հակամարտությունը մոտ ապագայում շարունակվի, 2022թ. Ուկրաինայի տնտեսությունը կարող է կրճատվել 30-50%-ով, իսկ գնաճը, ամենայն հավանականությամբ, կգերազանցի 30%-ը 2022թ.՝ հաշվի առնելով առաջին անհրաժեշտության ապրանքների մատակարարման լուրջ խափանումները: Ուկրաինայում պատերազմի գլոբալ ազդեցությունները ակնհայտ են դառնում՝ դրանց իրական չափով կախված հակամարտության ինտենսիվությունից և տևողությունից, դրան հաջորդող պատժամիջոցներից, ինչպես նաև առանձին երկրների և միջազգային հանրության քաղաքական արձագանքներից»: Հակամարտությունը կարող է հանգեցնել գլոբալ, տարածաշրջանային և ազգային ճգնաժամերի բազմաթիվ ճակատներով՝ էներգիայի, մետաղների, պարենային ապրանքների և պարարտանյութերի գների ցնցումների, փախստականների ճգնաժամի, համաշխարհային առևտրի խափանումների և ֆինանսական շուկաների անհանգստության միջոցով: Հակամարտության բացասական հետևանքներով պայմանավորված համաշխարհային արտադրության աճը կարող է անկում ապրել մոտ l ,8 տոկոսային կետ միայն 2022թ. իր նախորդ կանխատեսման համեմատ: Նման զարգացումները հետագայում կխոչընդոտեն աղքատության, սովի և մի շարք այլ ԿԶՆ-ների վերացմանն ուղղված առաջընթացին: Երկկողմանի և բազմակողմ ֆինանսական աջակցությունն Ուկրաինային ուժեղ է եղել՝ ԱՄՆ-ի, ԱՄՀ-ի, Համաշխարհային բանկի և ԵՄ-ի կողմից օգնության խոստումներով: Լեհաստանի Ազգային բանկը Ուկրաինային առաջարկել է 950 միլիոն դոլարին համարժեք դրամ սվոփ գծի արժույթով։ Այնուամենայնիվ, օգնության փաստացի տրամադրումը կախված է հակամարտության քաղաքական արդյունքից։ Երկիրը կարող է հայտնվել նաև արտաքին պարտքի մարման և վերականգնման ջանքերի միջև ընտրություն կատարելու երկընտրանքի առաջ։

Ռուսաստանի Դաշնություն
Նախկինում կանխատեսվում էր, որ Ռուսաստանի տնտեսությունը կաճի 2,7%-ով 2022-ին, սակայն անխուսափելիորեն կբախվի խորը անկման։ Թեև ԵՄ-ը՝ Ռուսաստանի էներգիայի ամենակարևոր ներկրողը, չի սահմանափակել ռուսական նավթի, բնական գազի, մետաղների և շատ այլ ապրանքների ներմուծումը, ռուսական որոշ բանկերի անջատումը SWIFT համակարգից կարող է բարդացնել ԵՄ-ի և Ռուսաստանի Դաշնության միջև առևտրային գործարքները։ Ավելի քան 300 բազմազգ ընկերություններ տարբեր ոլորտներից 2022 թվականի փետրվար-մարտ ամիսներին լքել են ռուսական շուկան: Ռուսական ռուբլու արժեքը մարտի առաջին շաբաթվա ընթացքում հասավ պատմական նվազագույնի, նախքան մարտի վերջի չափավոր վերականգնումը: Ռուսական ֆոնդային շուկան փետրվարի 28-29-ին ժամանակավորապես դադարեցրել է առևտուրը, սակայն արտասահմանում առևտուր անող ռուսական ընկերությունների բաժնետոմսերը նվազել են: Փետրվարի վերջին Կենտրոնական բանկը բարձրացրեց հիմնական տոկոսադրույքը 1050 բազիսային կետով՝ մինչև 20 տոկոս, իսկ կառավարությունը ներդրեց կապիտալի վերահսկողություն: Սպասվում է, որ 2022թ. ՌԴ ՀՆԱ-ն կարող է կրճատվել 10-15%-ով՝ 2023թ. միայն մասնակի վերականգնման դեպքում: Եթե ամենախիստ պատժամիջոցները մնան, և Կենտրոնական բանկի պահուստները մնան անհասանելի, ապա ռուսական արտադրության պոտենցիալ աճը կարող է իջնել 1 տոկոսից ցածր՝ ՕՈՒՆ-ի ցածր մակարդակի, նավթի և բնական գազի նոր հանքավայրեր գտնելու անհնարինության և էներգետիկ հիմնական շուկաների հնարավոր կորստի պատճառով: Մոտ ապագայում պատժամիջոցների տակ գտնվող արդյունաբերություններում էմբարգոյի տակ գտնվող ապրանքներին փոխարինող գտնելու հնարավորությունը շատ ավելի նեղ է, քան 2014թ.-ին, երբ Ուկրաինայի հետ ներարդյունաբերական կապերի հաստատումը և ՏՀԶԿ երկրներից շատ երկրների ներմուծման պարենային էմբարգոյի սահմանումը նպաստեց ներքին մետալուրգիան և սննդամթերքի և քիմիական նյութերի արտադրությանը:

Տնտեսական պատժամիջոցները Ռուսաստանի Դաշնության դեմ
Սկսած 2022թ. փետրվարի 24-ից գրեթե բոլոր զարգացած երկրները աննախադեպ մասշտաբի տնտեսական պատժամիջոցներ սահմանեցին ՌԴ (և որոշ չափով Բելառուսի) դեմ: Ի՞նչ է սա նշանակում, եթե ոչ աշխարհի 11-րդ խոշոր տնտեսության զգալի մասի արդյունավետ անջատում մնացած աշխարհից՝ շրջելով դրա ինտեգրումը այնպիսի ուղիներով, ինչպիսիք են առևտուրը, ֆինանսները և ճանապարհորդությունները: Ռուսաստանի արդյունաբերական շատ ոլորտներ նախկինում արդեն ենթարկվել են պատժամիջոցների: Օրինակ՝ 2018թ. ԱՄՆ-ը ներմուծեց արտահանման հիմնական հսկողություն՝ ուղղված Ռուսաստանի պաշտպանական, օդատիեզերական և ծովային ոլորտներին։ Սակայն պատժամիջոցների վերջին ալիքի խստությունը որոշ չափով անսպասելի էր։ Բացի պաշտպանական ոլորտից, Ռուսաստանի հիմնական արդյունաբերությունները, ինչպիսիք են էներգետիկան, տրանսպորտը և տեխնոլոգիաները, կկանգնեն լուրջ խնդիրների առաջ սահմանափակումների պատճառով, որոնք արգելում են նավթի վերամշակման նյութերի և տեխնոլոգիաների արտահանումը ՌԴ: Բացի այդ, ռուսական մի քանի խոշոր բանկեր անջատվել են SWIFT միջբանկային հաղորդագրությունների համակարգից՝ սահմանափակելով այլ ֆինանսական հաստատությունների հետ շփվելու նրանց հնարավորությունը։ Հետևաբար, ՌԴ արտաքին առևտուրը զգալի խոչընդոտների կհանդիպի նույնիսկ այն ապրանքների առևտրում, որոնք ենթակա չեն էմբարգոյի։ Ամենակարևորը՝ Միացյալ Նահանգները և մի քանի ուրիշներ երկրները որոշել են սառեցնել ՌԴ ԿԲ-ի արժութային պահուստների զգալի մասը (ավելի քան 640 մլն ԱՄՆ դոլարի մոտ կեսը)։ Բացի այդ, Միացյալ Նահանգները և Մեծ Բրիտանիան որոշում են ընդունել արգելել ռուսական նավթի և բնական գազի ներմուծումը և Եվրամիությունը հայտարարել է իր մտադրության մասին նվազեցնել կախվածությունը Ռուսաստանից էներգակիրների ներմուծումից: Փետրվարի վերջին Գերմանիան դադարեցրեց «Հյուսիսային հոսք 2» գազատարի սերտիֆիկացումը։ Մարտի սկզբին Կանադան չեղյալ հայտարարեց Ռուսաստանի Դաշնության համար առավել բարենպաստ երկրի սակագնային կարգավիճակը: Դրան հաջորդեցին ԵՄ-ն ու G7 երկրները։ Շատ երկրներ Եվրոպայում ԱՄՆ-ի և Կանադայի հետ միասին փակեցին իրենց օդային տարածքը ռուսական ավիաընկերությունների առջև: Զարգացման տարբեր բանկեր, ներառյալ Համաշխարհային բանկը և Չինաստանի գլխավորած Ասիական ենթակառուցվածքային ներդրումների բանկը (AIIB), դադարեցրել են իրենց գործունեությունը Ռուսաստանի Դաշնությունում և Բելառուսում: Միջազգային հաշվարկների բանկը արգելափակել է Ռուսաստանի Կենտրոնական բանկի մուտքն իր ծառայություններին և գործունեությանը։ 
Գաղտնիք չէ, որ Ռուսաստանի Դաշնությունը, Ուկրաինայի հետ մեկտեղ, նեոնի առաջատար արտահանողն է, և միկրոչիպերի արտադրության հետագա վնասը, ամենայն հավանականությամբ, բացասաբար կանդրադառնա մի շարք ոլորտների վրա, ներառյալ ավտոմոբիլային և էլեկտրոնիկայի: Թեև Ռուսաստանի տնտեսությանը բաժին է ընկնում համաշխարհային ՀՆԱ-ի ընդամենը 2 տոկոսը, այս հակամարտության հետևանքները կտարածվեն նրա սահմաններից և տարածաշրջանից դուրս՝ հանգեցնելով էներգիայի և ապրանքների գների աճի, համաշխարհային մատակարարման շղթայի խափանումների, պարենային անվտանգության մտահոգությունների, փախստականների ճգնաժամի և… աշխարհաքաղաքական լարվածության վատթարացման: Ռազմական ծախսերի ավելացումը կշեղի միջոցները սոցիալական կարիքներից: Ծովային և օդային, այդ թվում՝ ուղևորափոխադրումների խափանումները, հավանաբար, կխաթարեն միջազգային առևտուրը: Հակամարտությունը կարող է երկարաժամկետ տեղաշարժեր առաջացնել համաշխարհային առևտրի, ֆինանսների և ՕՈՒՆ հոսքերում, մարտահրավեր նետելով գլոբալիզացիայի մոդելին, որը գերիշխում է վերջին մի քանի տասնամյակների ընթացքում, ինչը կարող է հանգեցնել համաշխարհային տնտեսության սեգմենտավորմանը տարբեր առևտրային բլոկների և դոլարի վրա հիմնված դրամավարկային համակարգից հեռանալուն:

Հեղինակ՝ դոցենտ, տնտեսագիտության թեկնածու Թամարա Հարությունյան                                                                                           

Generalnews.am