«ԶՈՐԱՎԱՐ ՍԵՊՈՒՀ» ՊԱՏՄԱՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ԿԵՆՏՐՈՆԻ ՊԱՇՏՈՆԱԿԱՆ ԿԱՅՔ

ԱՄՆ-ի 2020 թվականի նախագահական ընտրությունների կարեւորությունը խեղդում է լրատվական ցիկլից այլ կարեւոր պատմությունները, ներառյալ իրական պատերազմի սկիզբը: 26-ամյա փխրուն հրադադարից հետո սեպտեմբերի 27-ին Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ հակամարտություն բռնկվեց, երբ Լեռնային Ղարաբաղի շփման գծում սկսվեցին ռազմական գործողություններ: Մեկ շաբաթվա ընթացքում պատերազմը փակուղի մտավ եւ վերածվեց հրետանային մենամարտի, որը հաճախ ուղղված էր խաղաղ բնակիչների դեմ, գրում է Just Security-ը:

«ԱՄՆ-ն ունի հազվագյուտ ազդեցություն աշխարհի այս մասում, բայց Թրամփի վարչակազմը մինչ այժմ միջամտելու ցանկություն չի ցուցաբերում, չնայած Հայաստանի եւ նրա սփյուռքի կողմից ճնշմանը: Եթե միջոցներ չձեռնարկվեն, գոնե դիվանագիտական, այս խիստ վտանգավոր պատերազմը կարող է դառնալ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո միջազգային կարգի ամենամեծ վերաձեւվումը եւ «սառը պատերազմի» ավարտից հետո համաշխարհային անվտանգության ամենալուրջ սպառնալիքը:

Ադրբեջանի կողմից էսկալացիան, այս անգամ Թուրքիայի աջակցությամբ, աշխարհը վտանգավոր դրության մեջ է դնում: Երկրագնդի վրա կան մի քանի վայրեր, որտեղ այդքան ազդեցիկ շահեր կան, որոնք կարող են դուրս գալ վերահսկողությունից մեկ սխալ հաշվարկի պատճառով: Իրանի, Թուրքիայի, Ռուսաստանի եւ Վրաստանի միջեւ սեղմված տարածաշրջանը գտնվում է քաղաքական, էթնիկ եւ կրոնական սահմանների խաչմերուկում: Դրված է Ռուսաստանի, Թուրքիայի եւ Իրանի ազդեցության, Հայոց ցեղասպանության հիշողություններով էթնիկ պայքարի եւ կրոնական բաղադրիչի (քրիստոնեական Հայաստան, շիական Ադրբեջան, սունիական Թուրքիա) հարցը:

Իրավիճակը բարդացնելով՝ Թուրքիան Սիրիայից իսլամիստ վարձկաններ է ուղարկում Ադրբեջանի համար կռվելու, ինչը 1990-ականների կրկնությունն է, երբ Ադրբեջանը ներգրավել էր աֆղան մոջահեդներին: Այս անգամ ձգձգված պատերազմը սպառնում է այդ վայրը վերածել Ռուսաստանի եւ Իրանի հետնաբակերում աղանդավորական եւ ջիհադական մարտերի տեղանքի: Քանի որ վերջերս երկու երկրներն էլ պայքարել են տարածաշրջանում սունի ջիհադականների դեմ, այս պատերազմում Թուրքիայի օգնությունը ջիհադականներին ոչ այլ ինչ է, քան սադրանք:

Բացի այդ, Հայաստանը հիմնավոր մտավախություն ունի, որ Ադրբեջանը մտադիր է իրականացնել ոչ այլ բան, քան Լեռնային Ղարաբաղի 150 000 հայերի էթնիկ զտումներ: Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիեւը հոկտեմբերի 4-ին հեռուստատեսային ուղերձում ասել է, որ «Լեռնային Ղարաբաղը մեր հողն է: Սա վերջն է։ Մենք ցույց տվեցինք նրանց, թե ով ենք մենք: Մենք նրանց հետապնդում ենք շների պես»: Սա, իր հերթին, անշուշտ հիմք կհանդիսանա Հայաստանի ուժեղ դիմադրության եւ պատերազմում հնարավորինս շատ դաշնակիցներ ներգրավելու համապատասխան ջանքերի համար:

Այս պատերազմը մղվում է նաեւ Ռուսաստանի սահմանին եւ նախկին Խորհրդային Միության տարածքում, որը Վլադիմիր Պուտինը ցանկություն է հայտնել վերականգնել, եւ որը նա անվանում է Ռուսաստանի ազդեցության գոտի: 1994 թվականից Հայաստանում տեղակայվել են ռուսական ռազմական ուժեր, որոնք հատուկ նախատեսված են Թուրքիայի, հետեւաբար՝ ՆԱՏՕ-ի էքսպանսիան տարածաշրջանում սահմանափակելու համար: Ռուսաստանը նաեւ տնտեսական կապեր ունի երկու երկրների հետ եւ ԽՍՀՄ փլուզումից հետո նախանձախնդրորեն պահպանում է Կովկասը ոչ ռուսական ազդեցությունից:

Հոկտեմբերի 10-ին Ռուսաստանը կապտուկ ստացավ աչքին, երբ Ադրբեջանը խախտեց Մոսկվայում կնքված հրադադարի պայմանագիրը` այն մեջ մտնելուց մի քանի րոպե անց: Ռուսաստանը, անկասկած, դա դիտում է որպես նախատինք իր տարածաշրջանային ազդեցությանը՝ ավելի մեծ ռիսկի դուռ բացելով, ավելի շատ հնարավորություններ ստեղծելով մարտի դաշտում ռուսների եւ թուրքերի մարտերի համար:

Եվ այս սցենարում սա իսկապես լիցքավորված ատրճանակ է: Ռուսաստանի, Թուրքիայի եւ Իրանի միջեւ առճակատումը ժամանակի ընթացքում եւ իրավիճակի զարգացման հետ կապված ավելի հավանական է: Եվ այդպիսի դիմակայությունը կարող է վերածվել սեւ խոռոչի, որից պարզապես չի կարող փրկվել մնացած աշխարհը: Հազիվ թե Ամերիկան կարողանա դիմանալ տարածաշրջանային պատերազմին, որում ներգրավված են ՆԱՏՕ-ն եւ Ռուսաստանը, իսկ ԱՄՆ տնտեսությունը չի կարող իրեն թույլ տալ շուկայի խաթարում, ինչին կարող է բերել նման պատերազմը:

Թեեւ ոչ ոք չի առաջարկում ռազմական ուժ կիրառել այս պատերազմը ճնշելու համար, այժմ դիվանագիտորեն եւ տնտեսապես գործելու անկարողությունը արկածախնդրություն է: Ժամանակակից դարաշրջանի հիմնարար փաստարկներից մեկն այն էր, որ ուժը թույլ չէր տալիս լուծել տարածքային վեճերը հենց այն պատճառով, որ դա պատրվակ էր ինչպես Առաջին, այնպես էլ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի համար: Բայց հակամարտության սկզբից ԱՄՆ ղեկավարությունը ակնհայտորեն բացակայում էր:

Չգործելով արագ, որպեսզի դատապարտի պատերազմն ու մոբիլիզացնի միջազգային քաղաքական ու տնտեսական ճնշումը, ավտոկրատ ռեժիմը կարող է դիտարկել դա որպես օրինակ, թե ինչպես նրանք եւս կարող են լինել արկածախնդիր եւ խուսափել պատժից: Տասնյակ ոչ այնքան սառեցված հակամարտություններով բազմաբեւեռ աշխարում այդպիսի վեճերը սնուցող միջավայր են տարածաշրջանային պատերազմների կամ անգամ ավելի լայն հրդեհների համար:

Չնայած համաշխարհային առաջնորդությունից Թրամփի վարչակազմի լայնորեն գովազդված հեռանալը՝ Միացյալ Նահանգները դեռեւս չունեն այդքան անփույթ արկածախնդրությունը կանխարգելելու իրենց քաղաքական եւ տնտեսական ունակությունների համարժեքը: ԱՄՆ-ը պետք է լինի ամենաբարձր ձայնը միջազգային հարթակում՝ դատապարտելով այս պատերազմն ու կոչ անելով սադրիչներին պատասխանատվության ենթարկել:

Եթե պատերազմը սահմանափակվեր Ադրբեջանով եւ Հայաստանով, հնարավոր կլիներ ներել աշխարհի անգործությունը: Պատմությունից մենք գիտենք, որ միայն պարզապես հումանիտար նկրտումները բավարար չեն ԱՄՆ-ի եւ միջազգային հանրության միջամտության համար բռնությունը դադարեցնելու նպատակով: Սակայն սա այդ դեպքը չէ. տեղական պատերազմը կանխատեսում է հումանիտար աղետ: Լռելով՝ Միացյալ Նահանգները թույլ են տալիս վտանգավոր հակամարտությանն աննախադեպ զարգանալ, ինչն ավելի շատ է ձախողում պատմական առաջնորդության դիրքերը: ԱՄՆ վարչակազմը չպետք է թույլ տա, որ տարածաշրջանային հակամարտությունների խաղաղ լուծման կարգը եւ դա անելու հնարավորությունը հօդս ցնդեն»: