«ԶՈՐԱՎԱՐ ՍԵՊՈՒՀ» ՊԱՏՄԱՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ԿԵՆՏՐՈՆԻ ՊԱՇՏՈՆԱԿԱՆ ԿԱՅՔ

Օրերս ՆԱՏՕ-ի անդամ Մեծ Բրիտանիայի հետ ռազմավարական համագործակցության վերաբերյալ պաշտոնական փաստաթղթի ստորագրումից հետո ՀԱՊԿ անդամ Ղազախստանի դերը տարածաշրջանում խորը վերլուծության անհրաժեշտություն է առաջացնում։

Իրականում Կասիմ-Ժոմարտ Տոկաևի պաշտոնավարման շրջանում սկսվել են նոր բարեփոխումներ, թեև ժամանակակից, անկախ Ղազախստանի հիմնական ինստիտուցիոնալ ավանդույթները պահօանվում են։ Դրանք, մեր կարծիքով, ունեն ռազմավարական նշանակություն, քանի որ ուղղված են ոչ միայն ընթացիկ խնդիրների լուծմանը, այլ նաև ապագային։

Պատահական չէ, որ պետության ղեկավարն սկսել է կիրառել կոնկրետ բանաձեւ՝ արդար պետություն, միասնական ազգ, բարեկեցիկ հասարակություն։ Նոր տնտեսական քաղաքականության վերաբերյալ ամակարգային խնդիրները քաջ հայտնի են։ Դրանք են՝ կախվածությունը հումքից, աշխատանքի ցածր արտադրողականությունը, նորարարության անբավարար մակարդակը և եկամուտների անհավասար բաշխումը։ Իհարկե, այս ամենը բարդ խնդիրներ են, բայց կան դրանց լուծման կոնկրետ ուղիներ։ Դրանք են՝ մակրոտնտեսական կայունությունը, տնտեսական դիվերսիֆիկացիան, թվայնացումը, փոքր ու միջին բիզնեսի զարգացումը, մարդկային կապիտալը, օրենքի գերակայության ապահովումը։ Սակայն այս հարցերում շոշափելի առաջընթաց դեռևս չկա։ Ակնհայտ է, որ անհրաժեշտ են նոր մոտեցումներ։ Մեր տնտեսական քաղաքականության հիմնական նպատակը մնում է անփոփոխ՝ մեր քաղաքացիների բարեկեցության բարձրորակ և ներառական աճը։

Տնտեսական նոր կուրսի առաջնահերթություններն են լինելու՝ մասնավոր ձեռնարկատիրական նախաձեռնության խթանումը, այսինքն՝ հեռանալը պետական ​​կապիտալիզմից և տնտեսության մեջ պետության չափազանց մեծ միջամտությունը, մրցակցության զարգացումը, այսինքն՝ բոլորի համար հավասար հնարավորությունների ապահովումը և, իհարկե, ազգային եկամտի արդար բաշխում։

Միաժամանակ ակնկալվում է, որ մի շարք առաջնահերթ խնդիրներ կլուծվեն։ Դրանց թվում է գների ադմինիստրատիվ կարգավորումը, որը նվազեցնում է ամբողջ ճյուղերի ներդրումային գրավչությունը, հանգեցնում ապրանքների դեֆիցիտի և ներմուծումից կախվածության։ Ուստի Ղազախստանում հնարավոր է աստիճանաբար դադարեցնել պետական ​​միջամտությունը գնագոյացման հարցում, բացառությամբ ոչ մրցակցային շուկաների, իսկ մենաշնորհների սակագները կմնան խիստ վերահսկողության տակ, ինչը դեռ բնավ չի նշանակում ճնշում։ Մինչ օրս քիչ չեն եղել այն դեպքերը, երբ պետական ​​կառույցները, այդ թվում՝ ուժայինները, շտապել են ստուգել բիզնեսին և պահանջել գների ու սակագների իջեցում։ Նման պոպուլիստական ​​գործողությունները երկրում կտրուկ նվազել են և դադարեցվելու են։ Հետևաբար, կարևոր է հավասարակշռություն պահպանել մենաշնորհների շահույթը սահմանափակելու և ենթակառուցվածքներում ներդրումներ ապահովելու անհրաժեշտության միջև՝ երկրում էլեկտրամատակարարման ցանցերի երկու երրորդը, ջերմային հաղորդակցությունների 57%-ը և ջրամատակարարման ցանցերի գրեթե կեսն այսօր մաշված են, իսկ սակագների արհեստական ​​զսպումը հղի է շարունակական հոսանքազրկումներով, վթարներով և, որպես հետևանք, քաղաքացիների առողջության և կյանքի սպառնալիքով։ Մենաշնորհային շուկաներում ներկայիս նախագահն առաջարկել է անցնել նոր սակագնային քաղաքականության՝ «Սակագինը ներդրումների դիմաց», ինչը հնարավորություն կտա նվազագույնը 15%-ով նվազեցնել ցանցերի և հզորությունների մաշվածությունը։ Իսկ սակագինը կտրամադրվի ենթակառուցվածքներում ներդրումների և կառավարության մոնիտորինգի համակարգին մասնակցության դիմաց՝ թափանցիկություն ապահովելու համար։ Ներդրումների զգալի մասը սեփականատերը պետք է կատարի սեփական միջոցներից, այլ ոչ՝ սակագնից։ Այս ամենը պետք է ընդգծի նորարարության արդյունավետ խթանները, որոնք թույլ կտան վերաբաշխել ծախսերի մի մասը սակագնային գնահատականի շրջանակներում և պահպանել եկամտի որոշակի մասնաբաժինը սակագների խաչաձև սուբսիդավորումից աստիճանաբար հրաժարվելով, որի դեպքում որոշ սպառողների գները զսպվում են ուրիշների ծառայությունների ծախսերի բարձրացումը կանխելով:.

Ինչ վերաբերում է տնտեսության հետագա ապամենաշնորհացմանն, ապա նախագահ Տոկաևն առաջարկում է ինստիտուցիոնալ լուծումներ, մասնավորապես, «կոնգլոմերատ» հասկացությունը սահմանելով օրենսդրական մակարդակով։ Միմյանց հետ կապված շուկայի սուբյեկտները պարտավոր են թույլտվություն ստանալ տնտեսական կենտրոնացման համար: Նրանց բոլոր գործարքները պետք է ուշադիր ստուգվեն, ներառյալ ոչ շուկայական գնագոյացման նշանները: Շուկայական տնտեսության զարգացման վրա բացասաբար է ազդում միայնակ տնտեսվարող գործունեությունը։ Ուստի այս ինստիտուտը ևս պետք է կանոնակարգվի։ Գործող օպերատորները պետք է տեղափոխվեն մրցակցային միջավայր կամ ճանաչվեն մենաշնորհատեր, և նրանց գործունեությունը կարգավորվի հատուկ հակամենաշնորհային օրենքի շրջանակներում։

Ժամանակակից պայմաններում կայուն տնտեսական աճի կարևոր բանալին հստակ, կանխատեսելի հարկային քաղաքականությունն է: Ուստի հարկաբյուջետային կարգավորումը զրոյացնելու նպատակով արդեն մշակվել է նոր Հարկային օրենսգիրք։ Դրա ամենախնդրահարույց բլոկը՝ հարկային վարչարարությունն ամբողջությամբ թարմացվել է։ Ապահովվում է նաև հարկային հսկողության ամբողջական թվայնացում՝ վերացնելով առերես փոխգործակցությունը, որը կապված է հարկային խթանների արդյունավետության բարձրացման հետ, և դրա համար աստիճանաբար անցում է կատարվում տարբերակված հարկային դրույքաչափերի՝ տնտեսության տարբեր ոլորտներում և ներդրվում են կորպորատիվ շահութահարկի նվազեցման կամ ազատման մեխանիզմներ՝ ուղղված տեխնոլոգիական արդիականացմանն ու գիտական ​​զարգացմանը։ Սա, իր հերթին, թույլ է տալիս պարզեցնել հարկային հատուկ ռեժիմները՝ նվազագույնի հասցնելու համար հարկերից խուսափելու գայթակղությունները։

Ակնհայտ է, որ քաղաքակիրթ առևտրի զարգացման համար անհրաժեշտ է ընդլայնել մանրածախ հարկի կիրառումը համարժեք դրույքաչափերով և պարզ ընթացակարգերով, ուստի նպատակ է դրված ներդնել այսպես կոչված «շքեղության հարկը», որն, ի դեպ, գանձվում է. Հայաստանում թանկարժեք անշարժ գույք, տրանսպորտային միջոցներ ձեռք բերելու դեպքում և էապես չի ազդում միջին խավի վրա։
Հեղինակ ՝ «Զորավար Սեպուհ» պատմաքաղաքական վերլուծական կենտրոնի փորձագետ, տնտեսագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր Թաթուլ Մանասերյան